Hazelaar (Corylus avellana)

Eén van de eerste bloeiende struiken is de hazelaar. Ze staan – zeker met het mooie weer van de afgelopen dagen – volop in bloei. Ik vond enkele mooie exemplaren aan de voet van de Poertoren te Brugge, maar ze zijn beslist ook in andere plantsoenen te vinden. 

Hazelaar aan de voet van de Poertoren te Brugge

Van in januari verschijnen de typische mannelijke, gele katjes. Maar heeft u ook al de vrouwelijke bloemetjes gezien. Die zijn véél kleiner. Ze lijken op knoppen waaruit de kleine rode stempeltjes steken. Je moet echt goed kijken om ze op te merken. Het zijn die rode, vrouwelijke bloemen die uitgroeien tot de bekende hazelnoten.

De vrouwelijke bloempjes zijn heel klein. Je moet goed kijken om ze op te merken

De vrouwelijke bloempjes

De hazelaar is eenhuizig. Dat betekent dat er zowel mannelijke als vrouwelijk bloemen op de struik voorkomen. Maar ze bloeien niet tegelijk. Op die manier wordt zelfbestuiving voorkomen.

De mannelijke bloemen bloeien voor de vrouwelijke bloemen.  Omdat de planten niet gelijktijdig bloeien laat dit mechanisme kruisbestuiving toe. Men plant dus bij voorkeur verscheidene exemplaren bij elkaar wil men in het najaar hazelnoten plukken. 

Omdat ze vroeg in het voorjaar bloeien wordt het snel duidelijk dat de hazelaar zich zonder hulp van bestuivers moet voortplanten. De bestuiving gebeurt door de wind. En omdat ze geen insecten moeten lokken om hun voortplanting te waarborgen, zijn de vrouwelijke bloemen onopvallend en scheiden ze geen nektar af. 

De overvloed aan pollen op het einde van de winter is echter welgekomen voor de  gedomesticeerde bijen. De plant heeft echter weining tot geen belang voor hommels en wilde bijen.

Natuurlijk kennen we allemaal de smakelijke hazelnoten die rijk zijn aan vitaminen en plantaardige vetten. Ze kunnen een uitstekende bak- en slaolie leveren. De olie wordt veel gebruikt in parfums en olieverf. Ze worden ook gebruikt voor de gekende hazelnootpasta’s. 

Ze worden  door eekhoorntjes en vogels  en vooral gaaien, spechten en boomklevers gegeten en verspreid.

De hazelaar was in de Oudheid een heilige struik. Er bestaat een Griekse mythe die zegt dat toen er op de wereld grote verwarring heerste en de mensen onder  elkaar voortdurend strijd leverende, de goden medelijden kregen. Zeus stuurde daarom zijn zonen Hermes en Apollo naar de wereld met geschenken. Apollo kreeg van Hermes het schild van een een schildpad waarmee hij een lier maakte. Hermes kreeg van zijn broer een hazelarentwijg die de kracht had om de harten vredevol te maken. Die roede, versierd met twee vleugels en twee slangen wordt de caduceus of de staf van Hermes genoemd.

Ook bij de Germanen was de hazelaar een heilige struik. Hij was aan Thor gewijd.
En ook in de Keltische mythologie is de hazelaar of de hazelnoot een symbool voor kennis, wijsheid en levenskracht. Zowel bij Kelten als Germanen blijkt de hazelaar sterk verbonden te zijn geweest met magie. Het is dan ook normaal dat de struik een grote rol heeft gespeeld in het Europese volksgeloof.

De hazelnoot is, zoals andere noten, in heel wat tradities een symbool van vruchtbaarheid.  Bij huwelijken deelde men  bijvoorbeeld de noten uit als symbool voor een rijke kinderzegen. Een handvol hazelnootjes op zak brengt geluk. Een oud volksgeloof  zegt dat men in de kerstnacht, klokslag twaalf uur, bij een hazelaar een tak kan vinden, die wat men ermee aanraakt in goud verandert. En wil je voorspellende dromen hebben? Slaap dan onder een hazelaar. Makkelijker gezegd dan gedaan…

De hazelaar zou ook tegen bliksem en onweer beschermen. Niet alleen Germaanse volksstammen, ook Bosnieërs geloven dit, en schuilen daarom bij onweer bij voorkeur onder een hazelaar. Dit volksgeloof herinnert aan de sterke verbondenheid met de Germaanse god van de bliksem.

Een Vlaamse Marialegende geeft een christelijk kleedje aan het oude, heidense volksgeloof dat de hazelaar de bliksem afweert. De legende gaat als volgt:

“Wanneer Maria voor de eerste maal met het kindeke Jezus uit wandelen ging, brak daar een geweldig onweer los. Niet wetende waarheen, vluchtte zij in het dichte struikgewas, en daar, onder een hazelaar, kon zij zich schuilhouden. Sindsdien is de hazelaar geheiligd en nooit zal bliksem of donder hem treffen.”

Kom je tijdens een wandeling een hazelaar samen met een appelboom en de meidoorn tegen? Dan heb je geluk, want er wordt gezegd dat deze bomen samen een doorgang naar een magische wereld vormen.

Bent u een fee, een tovenaar of een heks dan weet je beslist dat je een toverstok nodig hebt. Deze moest echter aan een aantal voorwaarden voldoen. In de eerste plaats moest hij uit de takken van een eenjarige hazelaar worden gesneden. Op de eerste woensdag van de ‘maan’ tussen elf uur s’middags en middernacht. Dit onder het uitspreken van een aantal geheime formules. Het mes moest nieuw zijn en het snijden moest opwaarts gebeuren. Ten slotte moest men de toverstaf zegenen door onderaan ‘Agla’, in het midden ‘On’ en bovenaan ‘Tetragammaton’ te kerven. Men sprak daarbij volgende woorden uit: ‘“Conjuro te cito mihi obedire. Venias per deum sanctum.” (“Ik bezweer je mij snel te gehoorzamen. Dat je kome door de levende god, de ware god, de heilige god.”). Geen wonder dat ik het nooit tot tovenaar gebracht heb.

Geen nood, hazelaartakken beschermen zelf tegen hekserij en betovering. Ik bespaar u de handelswijze. U kan ze – samen met nog veel andere toepassingen - vinden in het boek “Compendium van rituele planten”. (zie bronnen).

De wichelroede van de roedeloper op zoek naar een bron, metaal of een schat, was van oudsher een gevorkte hazelarentak. Voor de zeventiende eeuw werden roeden van de hazelaar niet alleen gebruikt voor het opsporen van water of verborgen schatten, maar ook van dieven en moordenaars.

Volgens de Duitse mystica Hildegard von Bingen is de hazelaar meer koud dan warm en betekende de struik niet veel in de geneeskunde. Ze geeft wel een recept tegen onvruchtbaarheid bij de man, onder andere met pepers en hazelnoten… In de volksgeneeskunde zijn tal van recepten blijven leven. In de hedendaagse kruidengeneeskunde worden hazalbladerehn nog aangewend om de bloedsomloop en galafscheiding te bevorderen.

Bronnen: Decleene, M., Lejeune, M.C., (1999) Compendium van rituele planten in Europa. (2008) Gent/Mariakerke: Mens en cultuur uitgevers.

De rode meeldraden van het vrouwelijke bloempje.