Natuur is overal om ons heen. Ook op plaatsen waar je het niet verwacht vind je interessante samenlevingsvormen. Brugge is rijk aan oude muren, kades, daken, bruggen en bomen. Laat dat nou net de plekken zijn waar je vaak korstmossen (lichenen) aantreft.
In tegenstelling tot de naam laat vermoeden is korstmos echter geen mos maar een samenleving tussen een schimmel en een alg of cyanobacterie. Want korstmossen hebben niets te maken met mossen. Mossen zijn planten, korstmossen niet.
Zo'n samenlevingsvorm heet een symbiose. De algensoorten die in korstmossen voorkomen, kunnen ook vrij leven. De schimmel wordt echter vrijwel nooit zonder de alg aangetroffen.
De algen hebben een plekje gekregen tussen de schimmeldraden, vlak onder het oppervlak. Samen zijn ze sterk, heel sterk. De schimmel zorgt voor stevigheid en beschermt de tere algen tegen uitdroging. De groene algen bewijzen de schimmel op hun beurt een dienst door uit licht en lucht voedingsstoffen te maken. Met hun bladgroenkorrels kunnen ze dat, door fotosynthese. De schimmel zorgt voor de opname van mineralen en water. Zo kunnen de partners samen groeien op plaatsen die voor hen afzonderlijk ongeschikt zijn.
Er zijn korstvormige, bladvormige, struikvormige korstmossen en ook zogenaamde korstmossen die uit lange draden bestaan (baardmossen).
Bijna alle schimmels uit de korstmossen behoren tot de zakjeszwammen. Op de hele wereld komen zo’n 30.000 soorten voor, waarvan ruim 40% korstmossen vormt.
Veel korstmossen zijn net als planten gebonden aan een bepaalde biotoop. Ze reageren vrij snel op veranderingen van het substraat. Hierdoor zijn ze bruikbaar als meetinstrument voor luchtverontreiniging. De laatste jaren zijn de korstmossen in Nederland en België zich weer aan het herstellen, doordat de SO2-uitstoot is verminderd sinds er minder kolen worden gebruikt voor verwarming van woningen.
Veel korstmossen groeien zeer traag (soms niet meer dan 0,1 mm per jaar), en groeien daarom vooral daar waar ze niet door zaadplanten kunnen worden verdrongen. Men vindt ze bijvoorbeeld vaak op boomschors of op kaal gesteente zoals grafstenen, dakpannen en muren, waarop ze, in tegenstelling tot planten, kunnen leven, en soms zelfs waarin ze kunnen doordringen. Ze kunnen toe met weinig voedingsstoffen en halen die vaak uit de regen en het stof in de lucht.
Op steen groeien meestal korstvormige soorten die innig vergroeid zijn met hun ondergrond. Een doorn in het oog van mensen die van schone stoepjes houden, want vooral op vochtige plekken heersen de lichenen en bevlekken de tegels en de vensterbanken.
Verschillende soorten korstmossen worden onderscheiden door verschillen in kenmerken. Bij hogere planten zijn de meeste kenmerken goed met het blote oog zichtbaar. Bij korstmossen is dit minder vaak het geval. Het determineren begint altijd met makkelijke kenmerken: de groeivorm (korst, blad, struik, baard), de aanwezigheid van voortplantingsorgaantjes, de kleur van het thallus…. noem maar op. Veel onopvallende soorten kunnen alleen onder de microscoop met zekerheid op naam worden gebracht.
Het fotograferen van korstmossen is leuk voor wie houdt van een abstract plaatje. Het bonte palet van kleuren en vormen levert een schilderachtig geheel.
Je hoeft niet ver te zoeken. Muurtjes, betonnen klinkers, dakpannen, … het zijn vaak rijk begroeide plaatsen. Vooral waar het vochtig is, zoals bij de heg, tegen de muur of op plaatsen waar regen afdruipt. Lichenen zijn er altijd, maar in de winterperiode zijn ze vaak het mooist. Door de hogere luchtvochtigheid zijn de kleuren rijk en meer verzadigd dan in de zomer.
Op het internet is een handige determinatietabel beschikbaar: https://biologiepagina.nl/Vwo4/6Ecologie/korstmossendetermineren.pdf
Bij natuurpunt zijn een aantal boeken te verkrijgen: https://winkel.natuurpunt.be/boeken-cds-dvds/Flora/Korstmossen
Een interessant boek is de “Basisgids korstmossen”. https://www.bol.com/nl/p/basisgids-korstmossen/9200000024571747/?country=BE
En “Veldgids korstmossen”: https://www.blwg.nl/mossen/winkel/veldgids-korstmossen-2018.aspx
Foto's : Marc Willems
Geen opmerkingen:
Een reactie posten